Slachtoffers helpen hun zwijgen te doorbreken

Situatie

De zuidkust van Guatemala kenmerkt zich door de teelt van suikerriet. Arbeiders werken er lange dagen tegen een karig loon. Aan het begin van de jaren 80 dwingen zij door een grote staking een belangrijke loonsverhoging af. Vanaf dat moment nemen echter ook de moorden en verdwijningen toe. Tot op de dag van vandaag is hiervoor nog niemand bestraft – en van de verdwenen arbeiders ontbreekt nog altijd ieder spoor.

Dertig familieleden en vrienden besluiten onder begeleiding van NGOs Impunity Watch en Solidaridad om het zwijgen te doorbreken met hun verhalen over de angst van die tijd en de pijn van het verlies. MV kreeg de vraag om de bundeling van deze verhalen te ontwerpen in een vorm die recht doet aan hun verhalen.

Verdieping op afstand

Financieel was het niet mogelijk om naar Guatemala af te reizen om samen met de nabestaanden dit boek te ontwerpen. Op afstand verdiepten we ons daarom eerst in het dagelijkse leven van de nabestaanden uit Santa Lucia: in een intensieve samenwerking met de begeleiders van de nabestaanden Karen Hammink (Impunity Watch), voormalig missionaris Mario Coolen (Solidardiad) en fotojournalist Piet den Blanken.

We spraken over de rituelen, de symbolen en de rol van het katholieke geloof. Zo zijn veel nabestaanden maar in het bezit van een enkel boek, de Bijbel. Zo bouwen ze in hun golfplaten huizen kleine altaren, vol katholieke en Maya-symboliek. Zo gebruiken ze bepaalde symbolische kleuren op de graven.

We bestudeerden de documentatie van hun protestacties en we lazen over de impact van de verdwijningen. Aan de hand van elementen uit dit veldonderzoek bouwden we gestaag aan een monument dat steeds meer de trekken van een boek ging krijgen.

Het beeldverhaal van Piet den Blanken is verweven door het oude fotoarchief en de verhalen; subtiel refereert het aan de grimmig sociaal-economische omstandigheden waarin de nabestaanden verkeren. Aureolen, verwerkt rond de namen van de slachtoffers, maken van ieder verhaal een gedenksteen. Het is een boek geworden, als een monument voor de slachtoffers.

Resultaat: politieke impact, tweede boek en meer

Het boek biedt niet alleen troost voor de nabestaanden. Het is een symbool geworden van de kracht en strijd die hun families hebben geleverd voor een eerlijker leven. Het inspireerde andere families om ook het zwijgen te doorbreken en hun verhalen te delen, zowel in Santa Lucia als in omliggende dorpen.

In 2012 ontwierpen we voor deze verhalen daarom een tweede boek. De insteek is ditmaal politieker, de schrijnende omstandigheden vandaag de dag worden urgenter in beeld gebracht. Het boek wordt ingezet om aandacht te vragen voor de straffeloosheid in Guatemala. De paus heeft het boek in 2016 overhandigd gekregen. De stichting USC Shoah Foundation van Steven Spielberg besluit portretten uit het boek te verfilmen ter geschiedschrijving. Tegelijk beginnen in die tijd de eerste rechtszaken, om toegang te krijgen tot militaire terreinen waar vermoedelijk slachtoffers begraven liggen.