Ontwerpende aanpak en leeromgeving Gemeente Amsterdam
Samenwerken aan een schone stad
Initiatief en verandering ter bevordering van betere leefbaarheid in wijken kan starten bij bewoners, ondernemers en overheid. Het wordt vooral succesvol als er samenwerking ontstaat, een lokale gemeenschap die ergens samen voor gaat. In Amsterdam Nieuw-West gebeurt dit om de buurt schoner te maken. Ontwerpers versterken deze beweging en zoeken samen met gemeente, bewoners en andere betrokken, naar duurzame oplossingen en een andere manier van werken.
Social design voor hotspot aanpak
In het Amsterdamse stadsdeel Nieuw-West wordt onder de naam ‘Schoon, Heel, Veilig’ gewerkt aan een schonere en leefbaardere omgeving. Deze beweging van gemeente en bewoners richt zich onder andere op het oplossen van hardnekkige afvalproblemen in de buurt, zogenaamde hotspots, waar vuil op straat en in openbare ruimtes een groot knelpunt vormt. Het programmateam van Schoon Heel Veilig vroeg MV design om de eerdere social design werkwijze op Plein ’40-’45 te vertalen naar leren en ontwerpen binnen de hotspot aanpak.
Leren in beweging
Het leren binnen de hotspot aanpak is relevant voor het Nationaal Programma Nieuw-West. De ambitie en noodzaak is om komende 20 jaar anders te gaan werken als overheid, partnerorganisaties en bewonersnetwerken. Een ontwerpende aanpak kan een belangrijke bijdrage leveren aan het HOE van deze systeemverandering. Vragen die spelen zijn: Hoe kunnen we als gemeente meer aansluiten bij de leefwereld en gebruik maken van expertise van bewoners? Hoe sluiten we als stadsdeel aan bij directies? Hoe leren we wanneer middelen schaars zijn? Hoe werken we structureel samen vanuit de opgave?
Proefondervindelijk en schalen
Proefondervindelijk deden we eerst inzicht op binnen een van de hotspots: de Calandlaan. We gaven ontwerp workshops voor de skillsontwikkeling van ambtenaren en bewoners die zich actief inzetten rond het afvalvraagstuk. We maakten een belevingskaart om met alle stakeholders in de buurt en op beleid- en uitvoeringsniveau in te zoomen op problemen en waarden die er toe doen. Myrthe coachte bewoners en een gebiedswerker bij het uitvoeren van eerste prototypen met leerlingen, ondernemers en buurtgenoten.
Na een half jaar ontstond enthousiasme om het ontwerpen en leren te schalen naar vier hotspots. Met het programmateam en partner Jaap Warmenhoven (Matching Futures) zagen we mogelijkheden om de leeromgeving van de Nacht Club Academie naar Amsterdam Nieuw-West te brengen. Een Schoon Heel Veilig Academie.
Leren door te doen
Een half jaar begeleidde Marjolein en Jaap 4 teams uit Amsterdam Nieuw-West met nieuwe manieren om te werken aan een schoner en fijnere buurt. Op extra vieze plekken – ‘hotspots’ – onderzochten we de onderliggende oorzaken rond afval en veiligheidsbeleving. We leerden door te doen, in de praktijk. De teams bestonden uit gebiedsmakelaars, coördinatoren en projectleiders van de Gemeente Amsterdam, uit bewoners en ontwerpers. Resultaten waren in het voorjaar van 2024 te beleven in een aanstekelijke Afval Expofette en landen nu in aanpakken en pilots.
Estafette
Na de opening bracht de Afval Expofette een maand lang bewoners, ambtenaren, bestuurders, ondernemers, wetenschappers en creatieve makers samen. De Afval Expofette was er om inzichten te delen en door te geven – zoals bij een estafette – terwijl het werk nog bezig is. Daarmee is de expo zo’n zeldzame maar belangrijke plek – een ruimte voor wat nog niet af is, waar een nieuw normaal kan ontstaan.
Wat de SHV academie en de Expofette heeft blootgelegd is dat de oplossingsrichting voor een schone en veilige straat, plein, buurt en bedrijventerrein niet alleen bij de verantwoordelijke afdeling van afval en handhaving ligt. Er zijn grondoorzaken die vragen om samenspel met economie, veiligheid, sociaal domein, en met lokale partijen die afval niet als focus hebben. Zoals een school en een welzijnsorganisatie.
Orkestreren van verandering
Vanuit het estafette principe kijken we nu hoe de beweging te vergroten en activiteiten te blijven orkestreren. Orkestreren betekent hier niet het streven naar een eenmalige oplossing, maar juist een leerproces met een ritme van onderzoeken, ontwikkelen, implementeren, reflecteren en doorontwikkelen. Het programmateam organiseert leerdagen met management en strategen, faciliteert vervolgstappen binnen hotspots en start een changemakers opleiding. Samen met De Nacht Club organiseerden we een programma op Dutch Design Week om principes breed te delen. We hielpen bij een casestudy voor het verspreiden van geleerde lessen. MV design en Matching Futures begeleiden twee hotspots bij het toekomstperspectief.
VOORBEELD VAN VERVOLG OP 2 HOTSPOTS
Van afval naar toekomstperspectief
Op de hotspot Calandlaan is het inzicht ontstaan dat om op het gebied van afval iets te bereiken het toekomstperspectief van jongeren aandacht nodig heeft. Jongeren en leerlingen van de vmbo school in deze straat worden gezien als bron van vervuiling en overlast. Ze hebben alleen geen plek, er is letterlijk geen schoolplein, wegens ruimtegebrek. Hoe verschuif je het werken aan deze opgave van het domein van afval- en reiniging naar het sociale en fysieke domein? De gebiedsmakelaar werkt nu aan het samenspel met het vmbo college, mensen van jeugdbeleid, ruimtelijke inrichting en het Nationaal Programma Samen Nieuw-West. Blijvende aandacht en een toekomstperspectief voor de jongeren is nodig, niet meer handhaving. MV begeleidt het leren voor deze estafette met leersessies en interventies. Nieuwe activiteiten ontstaan zoals flexibele en tijdelijke (her)inrichting van de ruimte rond de school samen met leerlingen.
Autorecreatie
Op de hotspot Bedrijvenpark Amsterdam Osdorp ontstond met ontwerper Myrthe Krepel nieuw perspectief. Ondernemers ervaren overlast in avond en nacht van jonge mensen die met auto’s het bedrijvenpark bezoeken. De plek blijkt een belangrijke ontmoetingsplaats voor deze bezoekers. Hoe kunnen deze werelden samen gaan zodat de ruimte op een fijne manier gedeeld kan worden? Hoe er naar anderen gekeken wordt, ‘hangjongeren’, met bijbehorende vooroordelen, staat in de weg om hun behoefte serieus te nemen. Het is niet alleen een bedrijventerrein, het is ook een autorecreatieplaats. Deze dubbele functie van het bedrijventerrein geven we verder vorm door autorecreatie tegelijk ruimte te geven en te reguleren. Ontwerper Jaap Warmenhoven onderzoekt nu samen met jongeren en ondernemers de mogelijkheden voor gezamenlijk toekomstig gebruik van het gebied.
Spin-off ontwerp aanpak Draagkrachtige buurten
De academie en expositie inspireerde het Nationaal Programma Samen Nieuw-West om een vergelijkbaar leerproces toe te passen op het sociale leefbaarheidsvraagstuk van buurten. Sinds januari 2025 begeleiden Jaap en Marjolein dit proces. Uitkomsten worden in mei gedeeld. Binnenkort meer…
Benieuwd hoe een leerproces kan bijdragen aan verandering voor jouw opgave?
Kernteam
Ambtelijk opdrachtgever en aanjager Nadia Najibi
Regisseurs Schoon Heel Veilig Peter van der Vliet en Zinzi Stasse
Projectleider ontwerpen en leren, begeleider SHV academie, social designer hotspot Caland Marjolein Vermeulen
Begeleider SHV academie, curator expositie, social designer hotspot BPAO Jaap Warmenhoven (Matching Futures)
Team hotspot Sloterdijk Saliha Yurtay, Marleen Klein + klimaatkunstenaar Theo Rekelhof
Team hotspot Caland Don Hameeteman, Zinzi Stasse + social designer Myrthe Veeneman (MV design)
Team hotspot Osdorpplein Evelien Jorna, Milou Boumans, Larissa Korporaal + Esmé Calis (Circus Andersom)
Team hotspot BPAO Peter van der Vliet, Cherish Lont + Myrthe Krepel (SMELT)
Expo ontwerp Afval Expofette De Nacht Club
Bewonershart van Schoon Heel Veilig Het VuilnisOproer
Dank aan de beweging van velen! en programmateam SHV (Peter, Zinzi, Evelien, Germaine)
Periode
2022 – heden